Το Ασκληπιείο της Αθήνας

Πέμπτη 30 Απριλίου 2020
ioanna

Το Ασκληπιείο της Αθήνας

✨Του Αριστοτέλη Κοσκινά, Αρχαιολόγου – Ξεναγού

Έπρεπε να το είχα σκεφτεί νωρίτερα. Για την ακρίβεια, έπρεπε να είναι ένας από τους πρώτους σταθμούς του ψηφιακού ταξιδιού μας στην Ελλάδα, εν μέσω κορωνοϊού. Είναι προφανές ότι σε καιρούς επιδημίας, πρέπει να επισκεφθούμε ένα ιερό του Ασκληπιού, θεού της ιατρικής.

Άποψη της αναστηλωμένης Δωρικής στοάς του Ασκληπιείου της Αθήνας. 4ος αι. π. Χ.

Ο Ασκληπιός ήταν γιος του Απόλλωνα και μιας θνητής, της Κορωνίδας. Κληρονόμησε το θεραπευτικό χάρισμα του πατέρα του κι έγινε τόσο επιτυχημένος γιατρός που έφτασε στο σημείο ν’ ανασταίνει και νεκρούς. Θορυβημένος ο Δίας, τον κεραυνοβόλησε για να προστατέψει τη φυσική τάξη. Όταν όμως ο Απόλλωνας άρχισε να εκτονώνει την οργή του σκοτώνοντας τους Κύκλωπες που έφτιαχναν τους κεραυνούς του, τον ανέστησε, αυτή τη φορά ως θεό.

Σήμερα λέω να επισκεφθούμε το Ασκληπιείο της Αθήνας, στη νότια κλιτύ (πλαγιά) του βράχου της Ακρόπολης. Ιδρύθηκε το 420/19, κατά πάσα πιθανότητα με αφορμή τον τρομερό λοιμό που έπληξε την πόλη και που λέγεται ότι στοίχισε τη ζωή στο 30% των κατοίκων της.

Μολονότι υπήρχε ένα ιερό της Αθηνάς Υγείας στην Ακρόπολη, ακριβώς ανατολικά των Προπυλαίων, προφανώς θεωρήθηκε ότι έπρεπε να εισαχθεί και η λατρεία του Ασκληπιού, που είχε εξελιχθεί στη βασική θεότητα της ιατρικής. Σύμφωνα με μια επιγραφή, η λατρεία του Ασκληπιού ήρθε στην Αθήνα από την Επίδαυρο με πρωτοβουλία ενός πολίτη, του Τηλέμαχου από το δήμο των Αχαρνών. Από άλλες πηγές μαθαίνουμε πως το λατρευτικό άγαλμα του θεού φιλοξενήθηκε στο σπίτι του δραματουργού Σοφοκλή, ώσπου να ετοιμαστεί το ιερό.

Τα Ασκληπιεία διέφεραν από τα συνηθισμένα ιερά, γιατί λειτουργούσαν και ως ένα είδος θεραπευτηρίου που συνδύαζε την ιατρική με τη θρησκεία. Οι πιστοί, δηλαδή οι ασθενείς, προσέρχονταν στο ιερό με τα προβλήματα και τις προσφορές τους. Αφού γίνονταν δεκτοί, ακολουθούσαν μια σειρά τελετών καθαρμού (πνευματικού και σωματικού) μετά από τις οποίες κοιμόταν στα εγκοιμητήρια που υπήρχαν στο ιερό. Ο Ασκληπιός παρουσιαζόταν στον ύπνο τους και, αν δεν τους θεράπευε επί τόπου, θα τους έδειχνε τα βήματα που έπρεπε να ακολουθήσουν για να θεραπευτούν. Την επόμενη μέρα, το προσωπικό του ιερού ερμήνευε τα όνειρα και συνιστούσε (ή χορηγούσε) την κατάλληλη θεραπεία. Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως πάμπολλες επιγραφές και αφιερώματα από ασθενείς που είχαν θεραπευτεί.

Ανάθημα που προσφέρθηκε για θεραπεία οφθαλμολογικής πάθησης από τον Αθηναίο Πραξία. Εντυπωσιάζει ο τρόπος της απόδοσης των ματιών. 350-300 π.Χ., μουσείο Ακροπόλεως.

Ενώ το Ασκληπιείο της Αθήνας ιδρύθηκε τον 5ο αιώνα, τα περισσότερα κτίριά του κατασκευάστηκαν τον 4ο. Το σύμπλεγμα του ιερού αποτελείται από το πρόπυλο, το ναό, το βωμό και δύο στοές.

Μακέτα του Ασκληπιείου Αθηνών. Σε πρώτο πλάνο εκτός του ιερού, η στοά του Ευμένους Β΄και το χορηγικό μνημείο του Νικία. Δεξιά το θέατρο του Διονύσου και ο περίπατος. Ο περίβολος και το πρόπυλο οριοθετούν το ιερό. Στο κέντρο βρίσκεται ο ναός, ενώ πίσω του βλέπουμε τις δύο στοές, αριστερά την Ιωνική και δεξιά τη δωρική. Στη ΒΔ γωνία της δωρικής στοάς διακρίνουμε το χώρο του ιερού αποθέτη.

Η πρώτη, η λεγόμενη ιωνική στοά, βρίσκεται προς τα δυτικά και λειτουργούσε ως ξενώνας και εστιατόριο (δηλαδή χώρος επισήμων δείπνων που σχετίζονταν με τη λατρεία του θεού).

Γενική άποψη του Ασκληπιείου από την Ακρόπολη. Στα δεξιά διακρίνεται η θεμελίωση των δωματίων της Ιωνικής στοάς. Στα αριστερά, το αναστηλωμένο τμήμα της δωρικής στοάς, ο ιερός αποθέτης και η συνεχιζόμενη αναστήλωση του ναού.

Η άλλη, ανατολικά της πρώτης, ήταν δωρική και τόσο κοντά στο βράχο, που χρειάστηκε να πελεκηθεί μέρος του για να χωρέσει. Η στοά είχε δύο ορόφους και πιστεύεται πως λειτουργούσε ως εγκοιμητήριο και χώρος θεραπειών. Εδώ βρισκόταν επίσης ο ιερός βόθρος (χώρος όπου απόθεταν προσφορές) και διάδρομος που οδηγούσε στην ιερή πηγή, που έβγαινε από το βράχο.

Από τα κτίρια του ιερού διατηρούνται μόνο τα θεμέλια. Σήμερα έχει αναστηλωθεί ένα τμήμα της πρόσοψης της δωρικής στοάς, ενώ συνεχίζεται η αναστήλωση του ναού.