Πολιορκίες της Ακρόπολης

• Τρίτη 28 Απριλίου 2020
• ioanna

Πολιορκίες της Ακρόπολης

✨ Του Αριστοτέλη Κοσκινά, Αρχαιολόγου – Ξεναγού

“Για ένα ποτήρι νερό”

Ως το 1821, η Ακρόπολη είχε γίνει ένα από τα πιο ισχυρά οχυρά της Ελλάδας. Τρεις από τις πλαγιές της ήταν τόσο απότομες, που καθιστούσαν την απευθείας επίθεση αδύνατη. Η μόνη προσβάσιμη -και γι αυτό ευάλωτη- ήταν η δυτική πλευρά, πράγμα που είχε οδηγήσει στην προστασία της με μια σειρά προμαχώνων και, επιπλέον, δύο οχυρωματικούς περιβόλους.

Ο πρώτος, ήταν το τείχος της Υπαπαντής, το οποίο είχε κατασκευαστεί τον 18ο αιώνα για να συνδέσει το κάστρο με την πόλη και το οποίο προστάτευε την ΒΔ πλευρά του λόφου. Ο δεύτερος ήταν το τείχος του Σερπεντζέ, το οποίο είχε οικοδομηθεί ήδη τον 17ο αιώνα πάνω στα ερείπια του Ηρωδείου και της στοάς του Ευμένη. Αυτό δεν κάλυπτε απλώς τη ΝΔ πλευρά του οχυρού, αλλά προστάτευε επίσης και τα πηγάδια που βρίσκονταν στη νότια κλιτύ του βράχου.

Κάτοψη της Ακρόπολης κατά τον 18ο αιώνα, από τους Stuart και Revett. Αποδίδονται το τείχος της Υπαπαντής στα Β-ΒΔ και ο Σερπεντζές στα ΝΔ. Επίσης σημειώνεται ο Άρειος Πάγος και κάποια από τα σπίτια της πόλης. Πηγή: Τ. Τανούλας.

Για να μπει κάποιος στο οχυρό, έπρεπε να περάσει όχι μόνο από τις πύλες που διαμορφώνονταν στα δύο αυτά τείχη, αλλά και από 5 επιπλέον πύλες και τις θέσεις άμυνας που υπήρχαν στο συγκρότημα των τεσσάρων προμαχώνων που είχαν κατασκευαστεί στην περιοχή της δυτικής ανόδου και των Προπυλαίων.

Βέβαια οι οχυρώσεις και ο οπλισμός αποτελούν μόνο ένα στοιχείο για την αποτελεσματική άμυνα ενός οχυρού. Εξίσου σημαντική προϋπόθεση αποτελεί και η πρόσβαση σε πόσιμο νερό.

Η Ακρόπολη της Αθήνας διέθετε φυσικές πηγές νερού τόσο στην νότια (πηγή ιερού του Ασκληπιού) όσο και στην βόρεια κλιτύ (κρήνη Κλεψύδρα). Επιπλέον, το Μεσαίωνα, είχαν κατασκευαστεί δεξαμενές τόσο στις πλαγιές όσο και στο ίδιο το πλάτωμα του λόφου.

Ο εφοδιασμός σε νερό έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την έκβαση των πολιορκιών της Ακρόπολης στην Ελληνική επανάσταση, κατά την διάρκεια της οποίας η Ακρόπολη πολιορκήθηκε δύο φορές. Η πρώτη ήταν το διάστημα 1821-1822, από τις ελληνικές επαναστατικές δυνάμεις, και η δεύτερη την περίοδο 1826-1827, κατά την αντεπίθεση των Οθωμανικών δυνάμεων υπό την ηγεσία του Κιουταχή.

Στην πολιορκία του 1821-1822, η μόνη πηγή νερού ήταν, σύμφωνα με τον Ιωάννη Φιλήμονα, μόνο ένα πηγάδι, το οποίο βρισκόταν στην περιοχή του Σερπεντζέ[2]. Η πολιορκία ξεκίνησε στις 25 Απριλίου και διακόπηκε στις 20 Ιουλίου του 1821, όταν έφτασαν στην Αθήνα Οθωμανικές ενισχύσεις. Σε αυτή την πρώτη φάση, η βασική τακτική των Ελλήνων ήταν να προσβάλλουν το τείχος του Σερπεντζέ, για να στερήσουν από τους Τούρκους το πηγάδι. Ωστόσο, παρά τις βολές πυροβολικού και την έκρηξη μιας υπονόμου, αυτό δεν επετεύχθη μέχρι και τις 20 Ιουλίου, όταν έφτασαν στην Αθήνα Οθωμανικά στρατεύματα υπό την ηγεσία του Ομέρ Βρυώνη.

Οι επαναστάτες επέστρεψαν στις 4 Νοεμβρίου του 1821, όταν ξεκίνησε η δεύτερη φάση της πολιορκίας. Στις 13 Νοεμβρίου επιχειρήθηκε νυχτερινή επίθεση για την εξ εφόδου κατάληψη της Ακρόπολης. Οι επιτιθέμενοι κατάφεραν να υπερπηδήσουν κρυφά το εξωτερικό τείχος του Σερπεντζέ και να φτάσουν ως την πύλη που βρισκόταν πριν από τα Προπύλαια, αλλά εκεί έγιναν αντιληπτοί και οι υπερασπιστές άρχισαν να τους πυροβολούν. Παρά την σφοδρή σύγκρουση, οι Έλληνες δεν κατάφεραν να εισέλθουν στην Ακρόπολη, διατήρησαν όμως υπό τον έλεγχο τους τον Σερπεντζέ.

Έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου που απεικονίζει την πρώτη πολιορκία της Ακρόπολης Πηγή: Wikipedia

Αυτό στέρησε από τους Τούρκους την πρόσβαση σε πηγαίο νερό, με αποτέλεσμα για τους υπόλοιπους 8 μήνες μοναδική πηγή νερού για τους πολιορκημένους να είναι οι δεξαμενές που βρισκόταν στην ίδια την Ακρόπολη. Τον χειμώνα και την άνοιξη του 1821-1822, παρότι έβρεξε πολλές φορές στην περιοχή γύρω από την Αθήνα, δεν έβρεξε παρά μόνο δύο φορές στην ίδια την πόλη. Έλληνες και ξένοι μάρτυρες αναφέρουν ότι ακόμα και με την παραμικρή υποψία βροχής, οι Τούρκοι ανέβαιναν στις στέγες των σπιτιών και των αρχαίων κτιρίων και με κάθε μέσο προσπαθούσαν να μαζέψουν κάθε σταγόνα βρόχινου νερού. Ξένος περιηγητής αναφέρει ότι χρησιμοποιούσαν σφουγγάρια, ακόμη και τα ρούχα των γυναικών, για να μαζέψουν το νερό από τα άφθονα μάρμαρα που βρίσκονταν στην Ακρόπολη. Τελικά η έλλειψη νερού ανάγκασε τους Τούρκους να συνθηκολογήσουν στις 10 Ιουνίου 1822.

Από τους 2.500 Τούρκους που είχαν κλειστεί στο κάστρο, μόνο 1140 βγήκαν μετά την παράδοση, πολλοί από αυτούς άρρωστοι.

Στο διάστημα μέχρι την πολιορκία του 1826-1827 οι Έλληνες, που τώρα ήταν κάτοχοι του βράχου, έκαναν κάποιες απαραίτητες επιδιορθώσεις και κάποιες προσθήκες στις οχυρώσεις. Η πιο σημαντική ήταν οικοδόμηση ενός στιβαρού προμαχώνα στην ΒΔ γωνιά των οχυρώσεων.

Κάτοψη της Ακρόπολης όπως ήταν το 1843, από τον Staufert, στην οποία φαίνεται η Ντάπια του νερού. Πήγη Τ. Τανούλας.

Ο προμαχώνας αυτός οικοδομήθηκε από τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, ο οποίος είχε οριστεί φρούραρχος της Αθήνας και ονομαζόταν «Ντάπια του Δυσσέα» ή «Ντάπια του Νερού». Το σημείο της κατασκευής δεν ήταν τυχαίο, καθώς στο σημείο αυτό βρισκόταν η αρχαία κρήνη Κλεψύδρα.

Η περιοχή Βορειοδυτικά του Ιερού Βράχου. Από τα Προπύλαια διακρίνεται η Πινακοθήκη (επάνω αριστερά), και μπροστά σ’ αυτή, το Μνησίκλειο ανάλημμα, στο οποίο έχει ανοιχτεί η μεσαιωνική πύλη που οδηγούσε στην Κλεψύδρα. Πιο χαμηλά και κάτω από τη σκάλα διακρίνεται ό,τι έχει απομείνει από την «Ντάπια του νερού».

Σχέδιο του 1853 από τον Stilling, στο οποίο φαίνεται η Ντάπια του Νερού. Πηγή Τ. Τανούλας.

Ως τον 19ο αιώνα η αρχαία πηγή και οι διαμορφώσεις της είχαν καταχωθεί. Το μόνο στοιχείο ότι υπήρχε κάποια πηγή νερού εκεί ήταν ένα μικρό ρυάκι που έρεε στην βόρεια πλαγιά και που αναφέρεται από ξένους περιηγητές όπως ο Edward Dodwell.

Η δεύτερη πολιορκία της Ακρόπολης, αυτή τη φορά με τους Τούρκους πολιορκητές και τους Έλληνες αμυνόμενους, ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1826 και διήρκεσε ως και τον Μάιο του 1827.

Έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου, το οποίο εικονογραφεί την αφήγηση του στρατηγού Μακρυγιάννη για τη δεύτερη πολιορκία της Ακρόπολης. Πηγή: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους.

Στην πρώτη φάση της πολιορκίας, οι Οθωμανοί, έχοντας πλήρη γνώση της σημασίας που είχε για τους αμυνόμενους η πηγή της Κλεψύδρας, προσπάθησαν πολλές φορές να καταστρέψουν με υπονομεύσεις τον προμαχώνα και να τον καταλάβουν εξ εφόδου, προσπάθειες οι οποίες αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία από τους Έλληνες υπερασπιστές.

Στο διάστημα των 10 μηνών που κράτησε η πολιορκία και ο αποκλεισμός, η Κλεψύδρα, τα πηγάδια της περιοχής του Σερπεντζέ, αλλά και οι δεξαμενές της Ακρόπολης, εξασφάλισαν στους 2.250 μαχητές και αμάχους επαρκείς ποσότητες νερού για την επιβίωση τους. Το πόσο σημαντική ήταν η Κλεψύδρα αποδεικνύεται από το γεγονός ότι, προς το τέλος της πολιορκίας, ενώ οι άλλες πηγές νερού είχαν στερέψει και οι δεξαμενές ήδη αδειάσει, η μόνη πηγή νερού που είχε μείνει ήταν η Κλεψύδρα. Το νερό που έδινε αναλογούσε σε 200 δράμια ανά άτομο (640 γραμμάρια), το οποίο έπρεπε να χρησιμοποιηθεί και για το μαγείρεμα.

Στο τέλος η φρουρά συνθηκολόγησε, όχι λόγω της έλλειψης νερού, αλλά εξαιτίας των ελλείψεων σε τρόφιμα και ιατροφαρμακευτικό υλικό, αλλά κυρίως λόγω της αποτυχίας της επιχείρησης των ελληνικών στρατευμάτων να τους ενισχύσουν.

Παρά το φονικό πυρ των Οθωμανικών δυνάμεων, τις ασθένειες και τις ελλείψεις σε τρόφιμα, 2.110 από τους πολιορκημένους επέζησαν.

Αυτό, και άλλα παραδείγματα της στρατιωτικής ιστορίας δείχνουν πόσο σημαντική είναι η σωστή προπαρασκευή και η επιμελητεία για την επιτυχή έκβαση μιας μάχης.

✨✨

[1] Τανούλας, Τ., Τα Προπύλαια της Αθηναϊκής Ακρόπολης κατά τον Μεσαίωνα, Αθήνα, 1997.

[2] Σιμόπουλος, K. Πώς είδαν οι ξένοι την Ελλάδα του ’21, 1984, σελ. 467, σημ. 42.

✨✨

Το άρθρο είναι αναδημοσίευση από το μπλοκ του Αριστοτέλη Κοσκινά  

@ Θεματικός περίπατος με τίτλο “Πολιορκίες της Ακρόπολης” οργανώνεται από την #KedrosTravel με τη συνεργασία του Αριστοτέλη Κοσκινά.