ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ | ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

• Τρίτη 15 Ιανουαρίου 2019
• admin

ΚΑΤΑΦΥΓΙΑ | ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Ιωάννα Γάλλου, Πολιτικός Επιστήμων, Διευθύντρια ΚΕΔΡΟΣ Α.Ε.

Ο κυβερνήτης Ιωάννης Μεταξάς προβλέποντας τόσο την επικείμενη έλευση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Β’ Π. Π.) όσο και τον σημαντικό ρόλο που θα διαδραμάτιζε το αεροπλάνο, ως πολεμικό μέσο, εκτίμησε ότι οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί του αστικού ιστού, θα ήταν ένα συχνό φαινόμενο στη μεγάλη σύγκρουση που ερχόταν. Έτσι, την περίοδο 1936-40, μεταξύ άλλων, προχώρησε στην εκπόνηση ενός φιλόδοξου προγράμματος Πολιτικής Προστασίας, βασική συνιστώσα του οποίου, ήταν η δημιουργία αντιαεροπορικών καταφυγίων, για την προστασία του άμαχου πληθυσμού.

Η φύση αλλά και το μέγεθος των καταφυγίων, διέφερε κατά περίπτωση: από απλές στοές μερικών μέτρων ή θαλάμους λίγων τετραγωνικών, μέχρι οργανωμένα καταφύγια εκατοντάδων τετραγωνικών μέτρων, με χώρους υγιεινής, δεξαμενές νερού, με πλήθος θαλάμων και βοηθητικούς χώρους.

Στο ψήφισμα αναγκαστικού νόμου προβλέφθηκε ότι κάθε νέο-ανεγειρόμενη πολυκατοικία, όφειλε υποχρεωτικά να διαθέτει το δικό της καταφύγιο. Μάλιστα, τα σχέδια της υπό-ανέγερσης πολυκατοικίας, έπρεπε πρώτα να εγκριθούν από την Αεράμυνα και μετά να υποβληθούν στην Πολεοδομία. Σύμφωνα με το κανονιστικό πλαίσιο, ορίζονταν αυστηρές προδιαγραφές, όπως π.χ. πάχος των τοιχωμάτων, διαρρύθμιση του χώρου, ελάχιστες διαστάσεις, πλήθος και είδος των εισόδων/εξόδων.

Στα αστικά καταφύγια που επισκεπτόμαστε στο πλαίσιο του προγράμματος «Καταφύγια. Μνήμη του Πολέμου» ενδεικτικά παρατηρούμε ότι ο διαθέσιμος χώρος ανά άτομο αντιστοιχεί σε 3 τμ ενώ σε κάθε θάλαμο δεν μπορεί ο αριθμός των ατόμων να υπερβαίνει τα 50. Στο εσωτερικό του κάθε καταφυγίου υπάρχει μια ανοδική μεταλλική κλίμακα, η οποία οδηγεί με ασφάλεια εκτός του καταφυγίου, στο παρακείμενο πεζοδρόμιο. Παρατηρούμε, επίσης, την υποδομή αναφορικά με τον εξαερισμό των καταφυγίων και την προστασία του με αεροστεγείς, βαριές θωρακισμένες πόρτες.

Aξίζει να σημειωθεί, ότι ενώ αυτά τα καταφύγια κατασκευάστηκαν για την προστασία των Ελλήνων, κάποια εξ’ αυτών επιτάχτηκαν από τις δυνάμεις κατοχής και χρησιμοποιήθηκαν ως χώροι κράτησης και βασανιστηρίων. Περίπτωση τέτοια, αποτέλεσε το καταφύγιο όπου βρίσκεται στο Κτήριο της οδού Κοραή το οποίο επιτάχθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα στις 6 Μαΐου 1941.

Στο κτήριο αυτό εγκαταστάθηκαν οι διάφορες υπηρεσίες των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής και η Kommandatur ενώ τα υπόγεια αντιαεροπορικά καταφύγια μετατράπηκαν σε φυλακές.

Στα δύο υπόγεια (έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης) οι μηχανικοί Ε. Κριεζής και Α. Μεταξάς είχαν κατασκευάσει τα πιο σύγχρονα αντιαεροπορικά καταφύγια, με μεταλλικές πόρτες (γερμανικής προέλευσης) που έκλειναν αεροστεγώς, αλλά και επικοινωνία μεταξύ των 2 ορόφων με εσωτερικό κλιμακοστάσιο, γεγονός που διευκόλυνε τον κατακτητή. Τα κρατητήρια ήταν κυρίως κέντρα μεταγωγών. Οι κρατούμενοι μεταφέρονταν συνήθως στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων.

Ποιες και σε τι ένταση ήταν οι καταστροφές της χώρας από το Β’ Π.Π.;
Οι απώλειες ήταν πολλές τόσο σε ποσότητα όσο και σε είδος. Σχεδόν το σύνολο του σιδηροδρομικού και οδικού δικτύου της χώρας καταστράφηκε. Ο εμπορικός στόλος, η τοπική παραγωγή σχεδόν αφανίστηκαν ενώ η αεροπορία καταστράφηκα κατά 100%.

Μαύρο: από Βομβαρδισμό | Κόκκινο: από φωτιά | Πράσινο: από Λεηλασία

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα των μεγάλων καταστροφών είναι και η πρωτεύουσα της χώρας κατεστραμμένη από βομβαρδισμούς, πυρπολήσεις και λεηλασίες.

Το 23% του οικοδομικού πλούτου της χώρας καταστρέφεται γεγονός που την καθιστά πρώτη σε θυσίες μεταξύ των συμμάχων και ίσως και σε χειρότερη μοίρα από τις χώρες του Άξονος.

Ο αριθμός των θανάτων αυξήθηκε τρομακτικά γρήγορα φθάνοντας επταπλάσιους αριθμούς σε σχέση με τους θανάτους που σημειώθηκαν προπολεμικά.

Κόκκινο: Θάνατοι από φυματίωση | Κίτρινο: Θάνατοι από καρδιακά νοσήματα | Πράσινο: Θάνατοι από Λοιπές αιτίες | Μαύρο: Βίαιοι θάνατοι

Από τα τέλη του 1942 και μετά, αν και συνέχισαν να υπάρχουν νεκροί από την πείνα μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας στα τέλη του 1944, η πείνα δεν ήταν η πρώτη αιτία θανάτου στη χώρα καθώς τα δύο τελευταία χρόνια της Κατοχής οι Ναζί προχώρησαν σε ομαδικές εκτελέσεις αντιστασιακών και αμάχων, στην εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων, στην αποστολή χιλιάδων Ελλήνων στη Γερμανία προς καταναγκαστική εργασία, στις πυρπολήσεις χωριών, στα μπλόκα στις συνοικίες.

Ο πληθυσμός της Ελλάδος μειώθηκε τόσο όσο σε καμιά άλλη συμμαχική χώρα. Αυτό ήταν το αποτέλεσμα του οικονομικού πολέμου. Τα στοιχεία παρακάτω αναδεικνύουν το μέγεθος των απωλειών σε ανθρώπινο δυναμικό.
α) Υπολογιζόμενη αύξηση πληθυσμού αν δεν μεσολαβούσε η Κατοχή: 400.000.
β) Υπολογιζόμενη αύξηση οφειλόμενη αποκλειστικά στην υπεροχή γεννήσεων: 310.000.
γ) Πραγματική πτώση του πληθυσμού λόγω υπεροχής των βίαιων θανάτων: 260.000.
δ) Βίαιοι θάνατοι και σφαγές: 165.000.
ε) Πτώση του πληθυσμού οφειλόμενη σε αποδημίες στο εξωτερικό: 105.000.
Ο πληθυσμός της χώρας το 1940 ήταν 7.335.000 κάτοικοι. Το 1944 είχε υποχωρήσει στους 6.805.000, αντί των υπολογιζόμενων 7.745.000, αν δεν μεσολαβούσε η κατοχή.

Βιβλιογραφία:
Τα στοιχεία για τις απώλειες της Ελλάδος ως αποτέλεσμα του Β’ Π.Π. αντλήθηκαν από το “Κ.Α. Δοξιάδης, Αι θυσίαι της Ελλάδος στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, 1946”.
Τα στοιχεία για τα καταφύγια αντλήθηκαν από το “Κωνσταντίνος Κυρίμης. Τα Καταφύγια της Αττικής, Τόμος Α και Β, 2016, 2017” (Konstantinos Kirimis). 
Τα στοιχεία για το καταφύγιο της Κοραή αντλήθηκαν από το “Εθνική Ασφαλιστική, Ιστορία μεγάρου Κοραή 4, https://www.ethniki-asfalistiki.gr”.
Φωτογραφίες:
Κωνσταντίνος Κυρίμης
Γιώργος Καφαντάρης

Η εμπειρία στα Καταφύγια της Αττικής προσφέρεται από την KEDROS Travel.