Έλευσις. Eleusis

Τρίτη 21 Απριλίου 2020
ioanna

της Ιωάννας Γάλλου, Γενικής Διευθύντριας της KedrosTravel

Άνοιξη. Γέννηση. Αναγέννηση.

Ο βρεφικός βλαστός πιέζει το μαλακό, από τις βροχές, χώμα και προβάλει, αρχικά, δειλά, αλλά με περισσότερο θάρρος στη συνέχεια, το κεφαλάκι του προς τον ήλιο. Μια νέα ζωή ξεκινά, ως προμήνυμα της ανάδυσης της Κόρης από τα ερέβη ώστε να σμίξει με τη μητέρα της Δήμητρα και τους άλλους Αθάνατους θεούς.

“Παιδί μου, δεν έφαγες τίποτε, ε; …μίλα… Τώρα πια που γύρισες, θα μείνεις μαζί μου και με τον πατέρα σου, τον άρχοντα των σύννεφων και όλοι οι Αθάνατοι θα σε τιμούν. Μα αν έφαγες, θα ξαναγυρίσεις στα έγκατα της Γης, τέσσερις μήνες κάθε χρόνο θα μένεις εκεί και τους άλλους οκτώ μαζί με εμένα και τους άλλους Θεούς. Όταν η Γη θα σκεπάζετε από τα μυρωμένα λουλούδια της άνοιξης, θα βγαίνεις πάλι από τα βαθιά ερέβη, θαύμα μεγάλο για τους Αθάνατους Θεούς και τους θνητούς ανθρώπους… ” (Στον Ομηρικό Ύμνο προς την Δήμητρα, τα πρώτα λόγια της Θεάς όταν ξανασυνάντησε την κόρη της είναι τα παραπάνω).

Τα βήματά μας ακολουθούν τα χνάρια των μυστών, στην Ιερά Οδό για να συλλέξουμε τα ορατά αλλά και μη ορατά, με το μάτι, σημάδια που συνδέονται με την πομπή, που ξεκινούσε από την ιερά πύλη και κατέληγε στην Ελευσίνα, την πόλη της Δήμητρας, ώστε οι μύστες να μετέχουν στην τέλεση των μυστηρίων. Τα Ελευσίνια μυστήρια αποτελούσαν, ένα σύνολο τελετουργιών που σκοπό είχαν να κατανοήσουν οι συμμετέχοντες τον συμβολισμό της «μύησης» που αφορούσε στη συμφιλίωση με το θάνατο και την προσδοκία της μεταθανάτιας ζωής.

«Γιατί ανάμεσα στους εξαίρετους και πράγματι θεϊκούς θεσμούς που η Αθήνα σας έχει γεννήσει και φέρει στην ανθρωπότητα, καμία, κατά τη γνώμη μου, δεν είναι καλύτερη από αυτά τα Μυστήρια. Γιατί μέσω αυτών αποβάλαμε το βάρβαρο και άγριο τρόπο ζωής και μορφωθήκαμε και εκπολιτιστήκαμε. Και «μύησις» καθώς αποκαλείται, πράγματι μάθαμε τις απαρχές της ζωής και αποκτήσαμε τη δύναμη όχι μόνο να ζούμε ευτυχισμένοι, αλλά και να πεθαίνουμε με μια καλύτερη ελπίδα.» Κικέρων, Περί νόμων, Βιβλίο Β’, 36

Η Ιερά Οδός, μήκους 21χλμ., ήταν ο δρόμος που συνέδεε την Αθήνα με την Ελευσίνα. Τον ακολουθούσαν οι μύστες και οι πιστοί από την πόλη της θεάς Αθηνάς, όπου ξεκινούσαν οι ιερές τελετές για να καταλήξουν στην πόλη της θεάς Δήμητρας.

✨✨

Η Ιερά Πύλη στον Κεραμεικό

Το δίπυλο ήταν η μεγαλύτερη και επισημότερη πύλη της Αθήνας. Από το δίπυλο έμπαιναν στην Αθήνα όσοι έρχονταν από την Πελοπόννησο αλλά και από την υπόλοιπη Ελλάδα. Δίπλα στο Δίπυλο και σε απόσταση 60 μέτρων υπήρχε η Ιερά Πύλη απ’ την οποία ξεκινούσε η Ιερά Οδός που ακολουθούσε η μεγάλη πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων.

Την έκτη ημέρα, λοιπόν, ξεκινούσε η πομπή της επιστροφής στην Ελευσίνα των ιερών αντικειμένων που λεγόταν «Ίακχος Πομπή». Οι πιστοί φορούσαν λευκά και κρατούσαν «βάκχους», δηλαδή, καλάμια με θυσάνους που ήταν το σύμβολο της γιορτής. Η πομπή έκανε στάσεις σε διάφορα σημεία για να ανασυνταχτούν οι πιστοί, να ξεκουραστούν και να ψάλλουν ύμνους στα διάφορα ιερά που υπήρχαν κατά μήκος της Ιεράς Οδού. Την πομπή ακολουθούσε μεγάλο πλήθος συμμετεχόντων και θεατών, το οποίο, κατά τον Ηρόδοτο, έφτανε τους 30.000 κατά μήκος της Ιεράς Οδού.

Ακολουθούμε τα βήματά τους και αναστοχαζόμαστε την ευλαβική καρτερικότητά τους για τη μύηση…

✨✨

Από τον Κεραμεικό στο Αιγάλεω

Μεταξύ Γεωπονικής Σχολής και Ελιάς του Πλάτωνα υπήρχε το ιερό της Δήμητρας και της Κόρης, στο οποίο οι Αθηναίοι τιμούσαν και την Αθηνά και τον Ποσειδώνα. Δίπλα στο ιερό υπήρχε βωμός του Ζέφυρου που οι Αθηναίοι θεωρούσαν ευνοϊκό για τις καλλιέργειες. Αμέσως μετά υπήρχε η κοίτη του Κηφισού ποταμού και η ονομαστή για τους «γεφυρισμούς» γέφυρα.

Οι γεφυρισμοί ήταν χοντροκομμένα αστεία, τα σκώμματα, τα οποία ήταν συμβολικά και αναφέρονταν στην Ιάμβη της Ελευσίνας, η οποία με τα αστεία της κατάφερε να κάνει τη Δήμητρα να γελάσει, όταν θλιμμένη έψαχνε την κόρη της.

✨✨

Από το Αιγάλεω στο Δαφνί

Φθάνουμε, στη θέση του μικρού ναού του Αγίου Γεωργίου, που βρίσκεται στη σημερινή γέφυρα του Κηφισού. Εκεί, υπήρχε ναΐσκος του ήρωα Κυαμίτη. Πολλοί αρχαίοι τάφοι με σημαντικά ευρήματα (αγάλματα, ειδώλια, αγγεία κλπ) έχουν βρεθεί κατά μήκος της Ιεράς Οδού, στο τμήμα που διασχίζει το δήμο του Αιγάλεω.

Τι έχει βρεθεί στις εκσκαφές που έγιναν κατά μήκος της Οδού απ’ τα συνεργεία του Μετρό; Τι διασώθηκε; Δίπλα στο σταθμό, σήμερα, εκτίθεται τμήμα της αρχαίας Ιεράς Οδού και του παρακείμενου νεκροταφείου. Τρεις μεγάλοι σαρκοφάγοι με θραύσματα αγγείου, καθώς κι ένα μεγάλο τμήμα της Αρχαίας Οδού, βρέθηκαν στην πλατεία Εσταυρωμένου λίγα εκατοστά κάτω από το χώμα.

Μετά το Χαϊδάρι, η Ιερά Οδός περνούσε από το σημείο που υπάρχει σήμερα η Μονή Δαφνίου. Εκεί υπήρχε ναός, με κτιστό περίβολο, του θεού Απόλλωνα, στο σηκό του οποίου υπήρχαν αγάλματα του Απόλλωνα και της Αθηνάς. Πιθανόν να υπήρχε κι άλλος ναός Ιωνικού ρυθμού ή στοά με κίονες όπου στεγάζονταν αγάλματα της Δήμητρας και της Κόρης.

Μέσα σε μια αγκαλιά πεύκων, στον περίβολο της Μονής Δαφνίου, βλέπουμε τα διάσπαρτα κομμάτια κιονόκρανων και σπονδύλων, δωρικού και ιωνικού ρυθμού. Κλείνουμε τα μάτια και αφηνόμαστε στην ενέργεια του χώρου…

Κύριο χαρακτηριστικό της περιοχής εδώ, μέσω των εναλλαγών του πράσινου, της μυρωδιάς από το λιβάνι, του τιτιβίσματος των πουλιών και της ιερότητας που αναδύεται από την αρχαιότητα έως σήμερα, είναι η αρμονική σύνθεση, ο συνδυασμός ηρεμίας και γλυκύτητας, εσωτερικής γαλήνης κι αιθριότητας.

Ποιος πέρασε από εδώ και προχώρησε πεζός προς τη θάλασσα και δεν αισθάνθηκε μια ηρεμία να κατακάθεται στην ψυχή του, μιαν απόκοσμη μελωδία να γεμίζει όλο του “Είναι”;

✨✨

Από το Δαφνί στην Ελευσίνα

Συνεχίζουμε μετά τη Μονή Δαφνίου προς το Σκαραμαγκά. Συναντάμε, ένα λόφο σκαλισμένο με εσοχές, σα παράθυρα. Εδώ υπήρχε στα βόρεια υψώματα ιερό της θεάς Αφροδίτης.

«Ο περίβολος του ιερού έχει σχήμα ακανόνιστο ορθογώνιο και διαστάσεις 71×21 μ. To βορειοανατολικό τμήμα του βαίνει πάνω στη βραχώδη παρειά, περικλείοντας έτσι και το σημείο του βράχου που είχε κοπεί κάθετα, ώστε να λαξευτούν οι χαρακτηριστικές κόγχες. Στη νότια πλευρά του περιβόλου, ακριβώς απέναντι από τις κόγχες, βρισκόταν η είσοδος του τεμένους, που προστατευόταν από μικρό πρόπυλο. Ο ναός που αναφέρει ο Παυσανίας αποτελούνταν από έναν πολύ μικρό, σχεδόν τετράγωνο σηκό με πρόναο. Είχε χτιστεί σε επαφή με τον δυτικό τοίχο του περιβόλου του ιερού, περίπου στο μέσον του. Ήταν κατά πάσα πιθανότητα δωρικού τύπου και διέθετε μαρμάρινη στέγαση, καθώς στις ανασκαφές είχαν βρεθεί τμήματα τριγλύφων από μάρμαρο. Εκτός από τον ναΐσκο, στο πλαίσιο του περιβόλου έχουν εντοπιστεί μικρή στοά και άλλα κτίσματα, σαφώς μεγαλύτερων διαστάσεων από τον ναό, ορθογώνιας κάτοψης και άγνωστης χρήσης. Επίσης ανασκάφτηκαν βάθρα με μαρμάρινες αναθηματικές επιγραφές προς τιμήν της Αφροδίτης, βωμίσκοι και πλήθος μικρών αναθημάτων. Τα τελευταία αποτελούνταν κυρίως από πήλινα ειδώλια της θεάς και πήλινα και μαρμάρινα ομοιώματα αιδοίων και περιστεριών, που ήταν τα ιερά πουλιά της Αφροδίτης. Προφανώς, κατά την εποχή λειτουργίας του ιερού οι κόγχες γέμιζαν από τέτοια αναθήματα που πρόσφεραν οι πιστοί. Στο κέντρο του χώρου μπροστά από το πρόπυλο αποκαλύφθηκε μεγάλη βάση που προφανώς στήριζε κεντρικό βωμό ή το λατρευτικό άγαλμα της Αφροδίτης» (http://arttafpic.blogspot.com/2015/03/blog-post_40.html)

Μετά το ιερό της Αφροδίτης, η Ιερά Οδός συναντούσε τις ιερές λίμνες της Δήμητρας, τη μπαζωμένη σημερινή λίμνη Κουμουνδούρου. Στα αρχαία χρόνια, η πομπή σταματούσε και οι επίσημοι έδεναν για καλή τύχη, στο δεξί χέρι και το αριστερό πόδι κάθε μυημένου μια κίτρινη κλωστή βαμμένη με κρόκο.

Σταματάμε, δίπλα στον δρόμο και ανοίγουμε τις καλαμιές για να κρυφοκοιτάξουμε τη σημερινή ζωή στην ιερή λίμνη. Ένας κρυμμένος υγροβιότοπος, που παρά την ταλαιπωρία του από την μόλυνση, μας καλωσορίζει . . Νερόκοτες, νανοβουτηχτάρια, καστανοκέφαλοι και ασημόγλαροι γλάροι κ.α. είδη σταθμεύουν εδώ. Στο βάθος διακρίνουμε ένα δάσος με ευκάλυπτους, πεύκα και αλμυρίκια, όπως και έναν λόφο με χαρακτηριστική φρυγανώδη βλάστηση. Εδώ η καρδιά μας σφίγγεται εξαιτίας της σημερινής απαξίωσης. Οι δύο αρχαίες ιερές λίμνες των Ρειτών ήταν αφιερωμένες στη Δήμητρα καθώς, σύμφωνα με το μύθο, εκεί χάθηκε στην προσπάθειά της να βρει την Περσεφόνη.

«Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα
Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς»

Λίγο πιο έξω από την Ελευσίνα και ανατολικά, εκεί που η Ιερά Οδός συναντά τον Ελευσινιακό Κηφισό αντικρύζουμε την τετράτοξη γέφυρα. Η γέφυρα κτίστηκε από το Ρωμαίο Αυτοκράτορα Ανδριανό για να γλιτώσουν οι κάτοικοι από τις πλημμύρες και τις καταστροφές που είδε με τα μάτια του όταν επισκέφτηκε το 125 μ. Χ. την περιοχή με σκοπό να μυηθεί στα μυστήρια. Αποτελεί εξαιρετικό δείγμα αρχαίας γεφυροποιίας. Το μήκος της ήταν 50 μέτρα και το πλάτος της 5,30 μέτρα. Μεγάλα τμήματά της διασώζονται σήμερα στο σημείο όπου η Εθνική Οδός Αθηνών-Κορίνθου «διασταυρώνεται» με το δρόμο που οδηγεί στην πόλη της Ελευσίνας.

Είμαστε κοντά στη δύση του ήλιου. Αυτήν τη στιγμή, η πομπή έφτανε στην Ελευσίνα. Καθώς, οι αχτίδες ζωγραφίζουν στην πόλη, φθάνουμε και εμείς στον αρχαιολογικό χώρο που μόλις κλείνει. Κάπου εδώ, ολοκληρώνουμε το σκοπό μας όπου, σήμερα, ήταν το ταξίδι.

✨✨

«Ώ Περσεφόνη, θυγατέρα του μεγάλου Διός, έλα ώ μακαριά, συ η μονογενής θεά, και δέξου την θυσίαν την ευάρεστη πολύτιμε σύζυγε του Πλούτωνος, ένδοξε, πού δίδεις ζωήν πού κατέχεις τάς πύλας του Αδου εις τα υποχθόνια της γης.
Πραξιδίκη με τα επέραστα πλοκάμια, της Δηούς αγνό βλαστάρι (τέκνον). μητέρα των Ευμενίδων, βασίλισσα των καταχθόνιων (των νεκρών), την κόρην πού εγέννησεν ό Ζευς με ανέκφραστον τοκετό ώ μητέρα του πολύβροντου και πολύμορφου Ευβουλέως πού παίζεις μαζί με τις εποχές και φέρεις το φώς εσύ με την ώραίαν μορφήν σεμνή, παντοδύναμος κόρη πού είσαι γεμάτη από καρπούς, και φέγγεις λαμπρά έχεις κέρατα, και εσύ μόνον είσαι περιπόθητη εις τους ανθρώπους διότι είσαι εαρινή και χαίρεσαι με τις πνοές των λιβαδιών, και φανερώνεις το ιερόν σώμα σου τους βλαστούς, πού παράγουν χλωρούς καρπούς ενυμφεύθης το φθινόπωρον κατόπιν αρπαγής μόνη εσύ είοαι ή ζωή και ο θάνατος εις τους ανθρώπους τους πολυβασανισμένους, διότι συ ή Φερσεφόνη φέρεις πάντοτε την ζωήν (την άνοιξιν) και τα πάντα φονεύεις (τον χειμώνα).
Άκουσε με μακαρία θεά και φέρε καρπούς εις την γήν, δίδε είρήνην και ευχάριστον οιδε ειρήνην και εύχάριστον υγείαν και βίον ευτυχή, πού οδηγεί ώ βασίλισσα, τα ήσυχα γηρατειά κάτω προς τον ίδικόν σου χώρον και προς τον δυνατόν Πλούτωνα.»
ΥΜΝΟΙ ΤΟΥ ΟΡΦΕΩΣ.