Δημόσιο Σήμα

Τρίτη 5 Μαΐου 2020
ioanna

Της Ιωάννας Γάλλου, Διευθύντριας της ΚΕΔΡΟΣ Α.Ε.

✨✨

«Δημόσιο Σήμα» ονομαζόταν, κατά την αρχαιότητα, το δημόσιο Νεκροταφείο της πόλης της Αθήνας, ο χώρος ταφής επιφανών πολιτών. Η περιοχή που εκκινεί από τον Κεραμεικό, εκτείνεται στα Β.Δ. της αρχαίας πόλης, κοντά στο Δίπυλο και τον δρόμο προς την Ακαδήμεια, χωροθετεί το Δημόσιο Σήμα. Σύμφωνα με τον Πάτριο Νόμο, οι νεκροί των πολέμων, αφού αποτεφρώνονταν, μεταφέρονταν από τα πεδία των μαχών για τιμητικό ενταφιασμό. Όπως χαρακτηριστικά μας πληροφορεί ο Παυσανίας, εδώ [στο δημόσιο σήμα] υπάρχει ο τάφος εκείνων που σκοτώθηκαν στις μάχες, εκτός από εκείνους που αγωνίστηκαν στον Μαραθώνα.

Σήμερα εντοπίζεται μεταξύ των οδών Πλαταιών και Σαλαμίνος.

Ο Παυσανίας στο οδοιπορικό του στην Αθήνα του 2ου αιώνα μ.Χ. μας περιγράφει με αρκετές λεπτομέρειες την σειρά των ταφικών μνημείων, τα οποία ήταν περίπου όπως φαίνονται στην επόμενη εικόνα, όπως τα σχεδίασε ο Ι. Τραυλός.

Δημόσιο Σήμα. Χωροθέτηση μνημείων κατά Παυσανία. Πηγή Γεωμυθική

Κατά μήκος του Δημοσίου Σήματος εκφωνήθηκε ο Επιτάφιος Λόγος του Περικλή, στο πολυάνδριο των νεκρών του 1ου χρόνου του Πελοποννησιακού πολέμου.

“Θα αρχίσω λοιπόν από τους προγόνους πρώτα. Γιατί είναι δίκαιο και συνάμα ταιριαστό σε περίπτωση, όπως η σημερινή, να δίνεται σ‟ αυτούς η τιμή της θύμησης. Γιατί οι ίδιοι πάντα κατοικώντας τη χώρα, καθώς η μία γενιά διαδεχόταν την άλλη, μας την παρέδωσαν ελεύθερη μέχρι τώρα χάρη στην ανδρεία τους.”

“Και διαφέρουμε από τους αντιπάλους μας και ως προς την πολεμική εκπαίδευση στα εξής σημεία. Και προσφέρουμε δηλαδή την πόλη μας ανοιχτή σ‟ όλους και σε καμιά περίπτωση με απελάσεις ξένων δεν εμποδίζουμε κανένα ή από ένα μάθημα ή από ένα θέαμα, το οποίο αν δεν κρυβόταν καλά και το έβλεπε κάποιος από τους εχθρούς θα μπορούσε να ωφεληθεί, γιατί εμείς έχουμε εμπιστοσύνη όχι τόσο στις πολεμικές προετοιμασίες και στις απάτες, όσο στην προσωπική μας ευψυχία την ώρα της μάχης.”

“Και επειδή παρουσιάσαμε τη δύναμή μας με μεγάλες αποδείξεις και όχι βέβαια χωρίς μάρτυρες, και οι τωρινοί και οι μεταγενέστεροι θα μας θαυμάζουν, χωρίς να έχουμε καθόλου ανάγκη, ούτε από έναν Όμηρο για να μας υμνήσει, ούτε από κανέναν άλλον, ο οποίος με τα λόγια του θα δώσει μια πρόσκαιρη χαρά, την ιδέα όμως που θα σχηματιστεί για τα έργα μας θα έρθει ύστερα να τη βλάψει η αλήθεια, αλλά επειδή εξαναγκάσαμε κάθε θάλασσα και στεριά να ανοίξει πέρασμα στην τόλμη μας και ιδρύσαμε (στήσαμε) παντού αιώνια μνημεία για τις συμφορές και τις νίκες μας. Για μια τέτοια πόλη λοιπόν κι αυτοί εδώ πιστεύοντας ότι ήταν καθήκον τους να μη χαθεί, πολεμώντας γενναία σκοτώθηκαν, και από μας που μένουμε στη ζωή είναι φυσικό ο καθένας να θέλει να υποφέρει για χάρη της.”

Με πόση δυναμική είναι ποτισμένος τούτος ο τόπος, από τον φλογισμένο Πολιτικό Λόγο του Περικλή! Ενός λόγου που θεωρείται από τους ειδικούς, ο σημαντικότερος και καλλίτερος πολιτικός λόγος στην ιστορία της ανθρωπότητας!

Κεραμικός. Πειραιώς, Ιερά οδός, Πλαταιών, Σαλαμίνος! Είναι καθήκον μας να κατανοήσουμε τι κρύβει η γη κάτω από τα πόδια μας. Τάφοι επιφανών Αθηναίων, ηρώων πολέμου, μνημεία και ιερά κατά μήκος της άλλοτε Ιεράς Οδού, από την περιοχή του Κεραμεικού στην μεγάλη φιλοσοφική σχολή του Πλάτωνα!

Το Δημόσιο Σήμα ξεκινούσε από την περιοχή του Κεραμεικού και εκατέρωθεν, στην αρχή της, είχε αριστερά το ιερόν της Αρίστης και της Καλλίστης και δεξιά της, τον Ναό του Διονυσίου Ελευθερέως για να καταλήξει στην είσοδο του άλσους της Ακαδημίας και στον βωμό του Έρωτα.

Η πρώτη επαφή με τον αρχαιολογικό χώρο τοποθετείται κατά το 1870 από τον τότε διευθυντή της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Στ. Κουμανούδη.

Στη συνέχεια το 1997, κατά τη διάρκεια εργασιών για την ανέγερση ενός μικρού Θεάτρου για την περιοχή αποκαλύφθηκε τμήμα του ιστορικού χώρου στην οδό Σαλαμίνος 35. Εντός των ευρημάτων ήταν πέντε ταφικά μνημεία, κεραμική τέχνη, αγγεία με περίτεχνη ζωγραφική διακόσμηση και σκηνές μάχης ή αποχαιρετισμού [www.odysseus.culture.gr].

Επιπρόσθετα, κατά το 2010, τα αρχαιολογικά ευρήματα εμπλουτίστηκαν με ένα επιβλητικό άγαλμα λέοντα ύψους 1,5 μ. και μήκους 2 μ., όπως και ψήγματα χρυσού, που ενισχύουν τα δεδομένα για την ταφή ατόμων από πλούσιες οικογένειες ή σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής [www.odysseus.culture.gr].

Ωστόσο, ο αρχαιολογικός χώρος παραμένει ακόμα και σήμερα μη αντιληπτός από τους κατοίκους (και επισκέπτες) καθώς η αξιοποίηση και ανάδειξή του παραμένει ημιτελής. Η υποβαθμισμένη εικόνα του υπό απαλλοτρίωση οικοπέδου ώθησε σε μια θετική ακτιβιστική προσπάθεια κοινωνικών οργανώσεων της περιοχής με σκοπό την, μερική, αναβάθμιση της εικόνας του αρχαιολογικού χώρου. Χωρίς ωστόσο σημαντικά αποτελέσματα.

Η ανάδειξη του χώρου απαιτεί παρεμβάσεις τόσο από το Υπουργείο Πολιτισμού όσο και από την Περιφερειακή Διοίκηση, σε συντονισμό με την Κοινωνία Πολιτών, στο πλαίσιο ενός Ολοκληρωμένου Προγράμματος Αστικής Ανάπλασης. Ενός προγράμματος, δηλαδή, που θα συνδυάζει την ανάδειξη των αρχαιολογικών τοποσήμων με την περιβαλλοντική αναβάθμιση, έως και τη συμμετοχή των πολιτών σε δρώμενα πολιτιστικά για την αναβίωση της σημασίας και της ιστορίας της περιοχής. “[..] Χωρίς να έχουμε καθόλου ανάγκη, ούτε από έναν Όμηρο για να μας υμνήσει, ούτε από κανέναν άλλον, ο οποίος με τα λόγια του θα δώσει μια πρόσκαιρη χαρά, η ιδέα, όμως, που θα σχηματιστεί για τα έργα μας (από επόμενες γενεές) θα έρθει ύστερα να τη βλάψει η αλήθεια” (Απόσπασμα από τον Λόγο του Περικλή).

Εμείς, παρέα με τον φίλο μας Δημήτρη Θεοδοσόπουλου, περπατήσαμε ένα Κυριακάτικο πρωινό από τον Κεραμεικό στην Ακαδημία Πλάτωνος, ακολουθώντας τα ίχνη του Δημόσιου Σήματος, ανακαλύψαμε μια «αόρατη» πόλη, μάθαμε την ιστορία του τόπου και των ανθρώπων της και κάναμε έναν διάλογο με τον χώρο που ζούμε σημειώνοντας τα ορόσημα που σημάδεψαν τον χώρο και τον χρόνo..

“Οι Αθηναίοι έχουν επίσης έξω από την πόλη, στους δήμους και κατά μήκος των οδών, σειρά θεών και ηρώων και τάφους ανδρών. Πολύ κοντά επίσης βρίσκεται η Ακαδημία, ο τόπος που κάποτε ανήκε σε ιδιώτη, ενώ στην εποχή μου είναι γυμνάσιο. Κατεβαίνοτας προς αυτήν συναντάς τον περίβολο της Άρτεμης και τα ξόανα της Αρίστης και της Καλλίστης, που όπως εγώ νομίζω συμφωνεί και το ποίημα του Πάμφω. Αυτά τα ονόματα είναι επικλήσεις της Άρτεμης, ενώ γνωρίζω και άλλα που λέγονται για αυτές, θα τα παραλείψω. Υπάρχει και μικρός ναός, μέσα στον οποίο φέρνουν το άγαλμα του Διονύσου του Ελευθερέα, που μεταφέρουν κάθε χρόνο σε καθορισμένες μέρες.” (Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησης)

“Σε αυτόν τον τόπο υπάρχουν αυτά τα ιερά, καθώς και οι τάφοι πρώτα του Θρασύβουλου, του γιου του Λύκου, άνδρα που θεωρείται ο γενναιότερος από τους εκλεκτούς Αθηναίους. […] Πρώτος είναι αυτός ο τάφος και κοντά σε αυτόν του Περικλή, του Χαβρία και του Φορμίωνα.” (Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησης)

“Υπάρχει επίσης τάφος προς τιμήν όλων των Αθηναίων που σκοτώθηκαν στις ναυμαχίες και στις μάχες στην ξηρά, εκτός από εκείνους που αγωνίστηκαν στον Μαραθώνα. … Πάνω σε αυτούς είναι τοποθετημένες στήλες, στις οποίες αναφέρονται τα ονόματά τους και ο δήμος καθενός.’ (Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησης)

[….]

“Μπροστά στην είσοδο της Ακαδημίας υπάρχει βωμός του Ερώτα με επιγραφή που λέει ότι ο Χάρμος είναι ο πρώτος Αθηναίος που αφιερώνει στον Έρωτα. Ο βωμός του Αντέρωτα, όπως λέγεται, που βρίσκεται μέσα στην πόλη, λένε πως είναι αφιέρωμα των μετοίκων, γιατί ο Αθηναίος Μέλης για να ταπεινώσει τον μέτοικο Τιμαγόρα που ήταν ερωτευμένος μαζί του, τον πρόσταξε να ανεβεί στο ψηλότερο σημείο του βράχου και να γκρεμιστεί από εκεί. Ο Τιμαγόρας που και τη ζωή του δεν τη λογάριαζε και έτοιμος ήταν πάντα ότι κι αν του ζητούσε αυτό το παιδάριο να του κάνει το χατίρι, ανέβηκε και γκρεμίστηκε. Ο Μέλης όταν είδε ότι ο Τιμαγόρας ήταν νεκρός, μετάνιωσε τόσο ώστε γκρεμίστηκε και αυτός από τον ίδιο βράχο και σκοτώθηκε. Από τότε κρατά να πιστεύουν οι μέτοικοι, στον δαίμονα Αντέρωτα τον εκδικητή του Τιμαγόρα“. (Παυσανίας, Ελλάδος Περιήγησης)

Με εκκίνηση από τον χώρο του Κεραμεικού, λοιπόν, και μετά από ένα ψηφιδωτό ανακαλύψεων και ανάδυσης μνήμης κατά μήκος του Δημόσιου Σήματος, με τα Αττικά του Παυσανία οδηγό μας, βρεθήκαμε στον ονειρικό χώρο της Ακαδημίας όπου περπατήσαμε στο αλσύλλιο με τα σπουδαία μνημεία όπου ανταλλάξαμε σκέψεις και εξωτερικεύσαμε συναισθήματα, τα οποία δημιουργήθηκαν από την πνευματική τροφή που μαζέψαμε από το ταξίδι μας προς τη μεγάλη Φιλοσοφική Σχολή του Πλάτωνα.

«Είμαι Αθηναίος. Γεννήθηκα και ζω κάτω από υπέροχο, καταγάλανο, αττικό ουρανό, τον διαυγέστερο του κόσμου.

Είμαι Αθηναίος πολίτης. Τιμώ την Παλλάδα, την Πολιούχο Παναγία Παρθένο Θεά Αθηνά. Βαθιά ριζωμένη στην καρδιά μου έχω πάντοτε την όψη του Παρθενώνα Της. Με δάκρυα χαράς υποδέχομαι το άκουσμα της παρουσίας της. Την κραυγή της γλαύκης.

Σήμερα όμως θέλω να θυσιάσω στην Κυπρίδα. Θα πάω κάτω στον Κεραμεικό. Στο κάλλιστο προάστια, στον Επιτάφιο. Θα βαδίσω προς το Δίπυλο, την μεγάλη διπλή πύλη στα δυτικά των τειχών της πόλης, που χωρίζει τον Κεραμεικό στα δυο. Στον Έσω και στον Έξω Κεραμεικό. Θα βγω από το Δίπυλο. Θα ακολουθήσω για λίγο τον δρόμο προς την Ακαδημία, το Δημόσιον Σήμα, όπως λέγεται…»

Απόσπασμα από το Βιβλίο του Μ. Βερρέττα, Μέγα Εταιρικόν, Εκδόσεις Μ. Βερέττας, σ.17

***

@ Η παρούσα δράση προσφέρεται από την #KedrosTravel

Πηγές:

ΓΕΩΜΥΘΙΚΗ, https://geomythiki.blogspot.com/2017/11/blog-post_13.html#more

ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ, ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΗΣ, ΑΤΤΙΚΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ

ΠΕΡΔΙΚΟΓΙΑΝΝΗ ΣΑΜΑΡΕ-ΔΑΝΑΪΔΑ, ΧΕΛΙΩΤΗ ΑΔΑΜΑΝΤΙΑ, ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΑ ΤΟΠΙΑ ǀ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΝΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ ǀ ΔΗΜΟΣΙΟ ΣΗΜΑ, ΑΘΗΝΑ, 2016 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ | ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ׀ ΔΠΜΣ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ-ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ

Μ.ΒΕΡΡΕΤΤΑ, ΜΕΓΑ ΕΤΑΙΡΙΚΟΝ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ Μ.ΒΕΡΕΤΤΑΣ.

Ιστοχώρος του Υπουργείου Πολιτισμού, www.odysseus.culture.gr