ΔΕΛΦΟΙ. Τοπίο φωτός

• Παρασκευή 8 Μαΐου 2020
• ioanna

ΔΕΛΦΟΙ. Τοπίο φωτός

✨Της Χρύσας Κοντογεωργοπούλου,

Διδάκτoρος Ιστορίας και Αρχαιολογίας – Ξεναγού

Καθώς πλησιάζεις, ανηφορίζοντας από τον ελαιώνα της Άμφισσας-εξαιρετικά πιο όμορφη διαδρομή απ΄ όσο η συνήθης από Αράχωβα- νοιώθεις αυτή, την «άλλη θάλασσα» του Οδυσσέα Ελύτη. Une mer d’ oliviers… Μια θάλασσα από ελιές…ανεβαίνεις τις πλαγιές του Παρνασσού και από κάτω, νοιώθεις να θες να κολυμπήσεις στους ελαιώνες, στην πεδιάδα της ομηρικής Κρίσσας ή Χρίσας που απλώνεται στα πόδια σου – εξ ου και το σημερινό Χρισσό, το χωριουδάκι της Πενταγιώτισσας-. Εδώ τοποθετείται και ο ιππόδρομος όπου λάβαιναν χώρα οι αρματοδρομίες των δελφικών εορτών. Εδώ θα αγωνίστηκε και ο υπέροχος Ηνίοχος, το αριστούργημα του αυστηρού ρυθμού σε χαλκό. Ο ιδανικός νέος αθλητής με το μπουμπουκιασμένο στόμα και τα μάτια από σμάλτο, με την κορδέλα του νικητή στα μαλλιά, σε αυτό τον αέρα ανέπνεε, όταν, εκπροσωπώντας τον τύραννο της Σικελίας, κατέκτησε τη νίκη. Με αυτό το βλέμμα, με αυτό τον χιτώνα τον δεμένο προσεχτικά από πίσω για «να μη τον παίρνει ο αέρας» στον αγώνα και το γύρο του θριάμβου.

Μπαίνοντας στους Δελφούς, λίγα μέτρα πριν την ιερή Κασταλία και το ιερό της Προναίας Αθηνάς, χαμένο στην αριστερή πλευρά του δρόμου, στην κλιτύ, νοιώθεις να ζεις τη φράση του Χένρυ Μίλλερ «ότι στην Ελλάδα νοιώθεις ότι κολυμπάς στον ουρανό». Εδώ, νομίζω, η φράση αυτή ενσαρκώνεται όσο σε λίγα μέρη ίσως ακόμα. «Η άκρα του ουρανού»…αριστερά τα ιερά, δεξιά η Κασταλία, παγά λαλέουσα, και λίγο πιο πέρα το Ιερό του Απόλλωνος, θεού του Φωτός και της ιδέας του Φωτός, όπως διασώζει ένας από τους ομηρικούς ύμνους, ο οποίος και ψάλλεται στην Ολυμπία, στην αφή της φλόγας των Ολυμπιακών αγώνων, ως επίκληση για την επιτυχές άναμμά της με τις ακτίνες του ήλιου στο κοίλο κάτοπτρο…

Μπαίνεις στο ιερό, στη σκιά των δραματικών Φαιδριάδων. Ανεβαίνουμε την Ιερά Οδό, το ρωμαϊκό καπιτώλιο με τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Συνεχίζουμε με τα αναθήματα των διαφόρων πόλεων, Αθήνας, Σπάρτης, Άργους…νοιώθουμε στο αίμα μας τον ανταγωνισμό των πόλεων στο να αναδείξουν τη δύναμή τους, τη δυνατότητα να προσφέρουν εντυπωσιακά αγάλματα και συμπλέγματα προκειμένου να εκφράσουν τις ευχαριστίες τους στον Θεό για τις νίκες ή ο,τιδήποτε άλλο. Πάνω απ’ όλα όμως, για να τονίσουν την πολιτική τους δύναμη…συνεχίζουμε με τους θησαυρούς, ναϊκά οικοδομήματα, κτισμένα για να στεγάσουν πολύτιμα και όχι μόνον αντικείμενα, προσφορά στον θεό. Ο θησαυρός των Σικυωνίων με τη μοναδική «ζωγραφιστή» ζωφόρο, των Σιφνίων με τις δύο Καρυάτιδες στην πρόσταση, ο θησαυρός των Αθηναίων. Στη συνέχεια, η άλως, η πλατεία, εκεί όπου λάβαιναν χώρα ποιητικοί αγώνες, αλλά και η αναπαράσταση του φόνου του Πύθωνα από τον Απόλλωνα, για να καταλάβει ο ίδιος αυτό τον τόπο. Το παιδάκι που ενσάρκωνε τον θεό, κρυβόταν στην πλαγιά πίσω από αυτή την πλατεία…μια μικρή σκάλα οδηγούσε στη σπηλιά…η δολώνειος κλίμακα.

Ανηφορίζεις, πάντα στην Ιερά Οδό, και βλέπεις αριστερά σου και ψηλά τον ναό. Πολλών φάσεων, ό,τι σώζεται σήμερα χρονολογείται στον 3ο αι. π.Χ. Κι έρχεται η μυθολογία να συνδεθεί με την Ιστορία. Οι πρώτοι τρεις ναοί, είναι από κερήθρα, από φύλλα δάφνης και φτερά μέλισσας. Οι πρώτες ύλες της δυναμικής της μυθολογίας του τόπου: μαντική, μέθοδος, απογείωση. Αλλά και θρίαμβος. Το τοπίο, ένα τοπίο φωτός ορεινού, με σκιαγράφηση – που εκτελεί με ακρίβεια σκιαγραφικού φαρμάκου για αξονικού τομογράφο ο Ήλιος Απόλλων: που σκιαγραφεί τα σπλάχνα των Φαιδριάδων και του τοπίου, παίζοντας με τις σκιάδες τους και τις δεκάδες αποχρώσεις του γκρίζου τους… Είναι από μόνο του ένα τοπίο αποκάλυψης, με άλλη έννοια από εκείνη του τοπίου της Πάτμου: εδώ έχει κάτι δραματικό μεν, αλλά περισσότερο ως αναμονή, ως υπόσχεση. Επίσης, ένα τοπίο Υπόσχεσης. Κι εδώ με άλλον τρόπο από την Υπόσχεση του τοπίου της Ελευσίνας. Γιατί εκεί, σε αυτό τον απέραντο κάμπο που νοιώθεις το τρικύμισμα από τις κορφές των σταχυών, η υπόσχεση είναι πιο απτή. Θα έχεις στάχυα, θα έχεις ψωμί. Τέλος. Γήινο.

Εδώ, είναι ουράνιο όλο αυτό. Αναμένεις κάτι, αλλά με Πίστη πάρα πολύ δυνατή για να το πραγματώσεις. Κάτι θα έρθει από ψηλά. Από τον Ουρανό. Άμεσα. Από το Φως. Φως εκ Φωτός. Αλλά από ένα Φως στο οποίο θα πρέπει να πιστέψεις πολύ βαθιά, και αυτό το «πολύ βαθιά», ισοδυναμεί με έναν «κόκκο σινάπεως». Ή πώς, σε αυτό το τοπίο, διαβλέπεις έναν συγκρητισμό από απολλώνεια και χριστιανικά χαρακτηριστικά, που, αυτή την τοσοδούλα και παράλληλα γιγαντιαία σύνοψη πίστης, που είναι ο κόκκος σινάπεως, θα μετακινήσει όλο αυτό το βουνό. Και θα του πεις να πέσει στη θάλασσα και αυτό θα το κάνει.

Ναι, εδώ όλα γίνονται, αρκεί να τα πιστέψεις. Ειδικά το τελευταίο…έχεις έτοιμη την εικόνα. Ήδη ο Παρνασσός, εκεί, μπροστά σου, είναι έτοιμος να βουτήξει στον Κορινθιακό. Στο δείχνει περίτρανα ο κόλπος της Κίρρας, από κάτω, στο βάθος του ελαιώνα. Η πράσινη θάλασσα στη γαλάζια. Ήδη το βουνό περπατάει στη θάλασσα. Ήδη ο κόκκος σινάπεως έχει αρχίσει και φυτρώνει για τα καλά…

Κι όμως…αυτό το ίδιο φως, αυτού του ευγενούς θεού που εκπροσωπεί, είτε Απόλλωνα είτε Χριστού, έχει-όπως όλα άλλωστε-και μιαν άλλη όψη: λιγότερο ευγενή, αλλά χωρίς να καταντά χυδαία, λιγότερο καθάρια, αλλά χωρίς κηλίδες.. ίσως πιο ανθρώπινη, πιο κοντά μας, στο πλαίσιο του μέτρου, που εμποτίζει σχεδόν τα πάντα στην τέχνη της Αρχαιότητας, νοιώθεις λίγη από την ενέργεια του Διονύσου. Όταν ο θεός λείπει στις χώρες των Υπερβορείων, κουμάντο κάνει αυτός. Ο Διόνυσος.

Δημοφιλής, ευειδής, κι εδώ, πολύ πιο εξευγενισμένος. Οι παράφορες Μαινάδες του που τον ακολουθούν ξεμαλλιασμένες στον Κιθαιρώνα, εδώ παίρνουν κάτι από τις μειλίχιες Μούσες του Παρνασσού και του Απόλλωνα. Έτσι, ο Θεός παίρνει την κιθάρα του, και αναπαύεται στο δυτικό αέτωμα του αρχαϊκού ναού. Το υπέροχο αυτό κομμάτι, οι επισκέπτες-προσκυνητές το θαυμάζουν στο Μουσείο των Δελφών.

Αναζητάς το μαντείο. Πού είναι; Μα στο πιο μύχιο τμήμα του Ναού. Δυτικά, το χάσμα της γης απ’ όπου έβγαιναν οι αναθυμιάσεις που ενέπνεαν την Πυθία να χρησμωδήσει. Αφού πρώτα, βεβαίως, είχε λουστεί προς καθαρμό στην Κασταλία. Και αφού πρώτα περιέλουζαν και μια κατσίκα ζεστό νερό. Αν έτρεμε, θα μπορούσε να δοθεί χρησμός, μέσα από την εκστασιακή μέθη της Πυθίας με το μάσημα των φύλλων της απολλώνειας δάφνης, της ευγενούς δάφνης. Ακόμα σήμερα, ποτέ δεν έφτασα στον χώρο αυτό δίχως να δω «σημάδια»: ένα κυκλάμινο το φθινόπωρο, ένα κρινάκι το καλοκαίρι, μια παπαρούνα την άνοιξη. Και πολλές – πολλές βαλεριάνες, νάρδους. Αυτό το μυθικό φυτό του Άσματος Ασμάτων -τυχαίο άραγε- φυτρώνει σε αυτό εδώ, το πιο μυστικό σημείο του δελφικού τοπίου. Αυτό το μικρό χάσμα, που, έστω κι αν σήμερα δεν υπάρχει η Πυθία για να λαλήσει σα το ύδωρ της Πηγής, αφουγκράζεσαι ακόμα την ανάσα της Γης. Και θυμάσαι, ότι δεν είναι τυχαίο, ούτε το ότι προϋπήρξε στους Δελφούς ιερό Γαίας, χθόνιας θεότητας γενικότερα, αλλά ούτε και το όνομα ότι είναι τυχαίο. Δελφίς, από τη λέξη μήτρα. Τι πιο χαρακτηριστικό για μιαν αρχετυπική θεότητα της γονιμότητας, της Γέννησης και της Αναγέννησης; Κι όλα αυτά, στον ομφαλό της Γης, στο κέντρο μας, σύμφωνα με τη μυθολογία.

Ανεβαίνεις προς το θέατρο, μέρος του Ιερού, και βέβαια, νοιώθεις τον παλμό μιας Εύας Πάλμερ, όταν, με τον μεγάλο ποιητή-σύζυγό της αναβιώνουν τις δελφικές εορτές. Κι έστω αν δεν έχεις ζήσει την εποχή αυτή του ’50, σίγουρα μυρίζεις στον αέρα εκείνο τον μεγαλειώδη Προμηθέα Δεσμώτη, και κυρίως, τη μεγάλη προμηθεϊκή ιδέα που ενσαρκώθηκε σε εκείνη την ευλογία της αναβίωσης. Πιο πάνω το στάδιο, με υπέροχη θέα, όπως και από παντού στο ιερό. Η Προναία, οι ελαιώνες, η παραλία, οι φωτοσκιάσεις…

Στο μουσείο, εκτός από τον Ηνιοχο, σε συνεπαίρνουν τα αετώματα του αρχαϊκού ναού, τα χρυσά και ιβουάρ αναθήματα των πάμπλουτων βασιλέων της μυθικής Ανατολής, όπως του Μίδα. Το μουσικό κείμενο από το θησαυρό των Αθηναίων, η πελώρια Σφίγγα των Ναξίων, στημένη στην εποχή της πίσω από τη Στοά των Αθηναίων και δίπλα στην πέτρα της Σίβυλλας. Κυρίως όμως, οι υπέροχες χορεύτριες-ανάθημα ποιών άλλων; Των Αθηναίων. Κρατούσαν κάποτε το κορινθιακό κιονόκρανο με τον αγρηνό. Τη μίμηση πλεχτού υφάσματος. Κι εδώ αναβιώνει, όπως και στην Ακρόπολη, τόσες φορές αναφέρουμε, η σχεδόν απόλυτη οπτικοποίηση της φράσης του γάλλου αρχαιολόγου-αρχιτέκτονα Charbeaunneau. Οι πτυχώσεις των χιτώνων και οι ραβδώσεις των κιόνων είναι σε απόλυτη αρμονία με τις καμπυλώσεις των ελληνικών βουνών». Και των κυμάτων του Αιγαίου, συμπληρώνεις. Εδώ του Ιονίου, του Κορινθιακού κόλπου δηλαδή…

Όταν βγήκαμε στον ελεύθερο χώρο, ήταν σχεδόν δειλινό. Εμπρός μας απλώνονταν οι ελαιώνες. Στο βάθος ο κόλπος. Δε μπορώ να πω εάν η πίστη μας ήταν ή όχι σαν ένα μικρό κόκκο από σίναπη, ωστόσο στο σύθαμπο διαγραφόταν τόσο αληθινός ο βηματισμός του βουνού προς τη θάλασσα, τόσο μα τόσο αληθινός…

Δε χρειάστηκε καν να το πούμε. Το βουνό βούτηξε μόνο του εκεί, όπου έκανε μπάνιο η Πυθία.

✨✨

@Το παρόν άρθρο αποτελεί μέρος του υπό έκδοση βιβλίου “Σπουδές τοπίου και Παθολογία του Φωτός” της Χρύσας Κοντογεωργοπούλου. Απαγορεύεται η μερική ή ολική αναπαραγωγή του χωρίς την έγγραφα άδεια της Συντάκτριας.